Τα τελευταία χρόνια φαινόμενα σχολικής βίας και εκφοβισμού βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων τόσο στο χώρο του σχολείου, όσο και των κοινωνικών επιστημών. Πρόκειται για δύο φαινόμενα που συχνά συγχέονται, αν και στην πραγματικότητα, παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις.

Ο όρος σχολική βία, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, αναφέρεται σε συμπεριφορές βίας  που εκδηλώνονται εντός του σχολείου και αφορούν τόσο τους μαθητές όσο και τους εκπαιδευτικούς. Ορίζεται ως η επιβολή της βούλησης ενός μέρους της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε κάποιο άλλο και η πρόκληση ζημιάς ή βλάβης. Οι εκδηλώσεις  βίας λαμβάνουν τις παρακάτω μορφές:

• Σωματική (σπρωξίματα, τράβηγμα μαλλιών, κλωτσιές)
• Λεκτική (κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός)
• Ψυχολογική (απομόνωση παιδιού, απειλές, εκβιασμοί)
• Σεξουαλική (ανεπιθύμητα αγγίγματα, χυδαίες εικόνες-μηνύματα)
• Ηλεκτρονική (χρήση διαδικτύου, μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κινητών για προώθηση απειλητικών ή προσβλητικών μηνυμάτων).

Με τον όρο σχολικός εκφοβισμός (bullying) ορίζεται η επαναλαμβανόμενη αρνητική συμπεριφορά με σκοπό την πρόκληση βλάβης, που γίνεται από έναν ή περισσότερους μαθητές εναντίον κάποιου άλλου, ο οποίος δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Βασικό σημείο διαφοροποίησης του σχολικού εκφοβισμού απ’ τη σχολική βία, είναι η συστηματικότητα, η χρονική διάρκεια και η τάση επίδειξης κυριαρχίας και εξουσίας ενός ατόμου απέναντι σ’ ένα συνομήλικο.

Τόσο οι μαθητές που εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά, οι θύτες, όσο κι εκείνοι που εκτίθενται στη βίαιη συμπεριφορά, τα θύματα, φέρουν συγκεκριμένα γνωρίσματα.

Το προφίλ του μαθητή-θύτη:

• Έντονη αυταρχικότητα και παρορμητικότητα
• Τάση κυριαρχίας και επιβολής στους άλλους
• Προκλητική ή επιθετική συμπεριφορά προς τους ενήλικες
• Χαμηλή ενσυναίσθηση
• Μαθησιακές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά, αδυναμία τήρησης κανόνων
• Αν είναι αγόρια, φέρουν μεγαλύτερη σωματική ανάπτυξη και δύναμη από τους συνομήλικους τους

Το προφίλ του μαθητή-θύματος:

• Ευαίσθητα, ήσυχα, ντροπαλά, σπάνια αντιδρούν ή αμύνονται
• Αγχώδη, ανασφαλή, με χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Έχουν λίγους ή καθόλου φίλους, μπορεί να επικοινωνούν καλύτερα με ενήλικες
• Χαρακτηριστικά που τα θυματοποιούν πιο εύκολα, όπως διαφορετική εθνικότητα, θρησκεία, μαθησιακές δυσκολίες, αναπηρία

Σήμερα έχουν αναπτυχθεί πολλές τεχνικές και μηχανισμοί με στόχο τον περιορισμό του σχολικού εκφοβισμού, όπως η σχολική διαμεσολάβηση, η συχνή ενημέρωση γονέων, παιδιών και εκπαιδευτικών με προγράμματα, η καλύτερη συνεργασία σχολείου-οικογένειας ή η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Ωστόσο, η οικογένεια παραμένει ο βασικότερος παράγοντας στην προστασία και πρόληψη του φαινομένου. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές προτάσεις πρόληψης και αναγνώρισης  του φαινομένου για τους γονείς:

• Δημιουργούμε ένα ζεστό, φιλικό περιβάλλον, χτίζοντας σχέσεις εμπιστοσύνης και επιδιώκοντας καθημερινή συζήτηση με το παιδί
• Ενισχύουμε την αυτοεκτίμησή του και το βοηθάμε να βάζει όρια προστατεύοντας τον εαυτό του
• Το συμβουλεύουμε για το σωστό τρόπο χρήσης του διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου
• Παρατηρούμε προσεχτικά το παιδί για να διαπιστώσουμε αν υπάρχουν ενδείξεις εκφοβισμού (ξαφνική απόσυρση, άρνηση να πάει σχολείο, σωματικά τραύματα κ.ά)
• Αν διαπιστώσουμε ότι υφίσταται βία το καθησυχάζουμε, το βοηθάμε να μας εκμυστηρευτεί το περιστατικό, προσπαθώντας να το απαλλάξουμε από πιθανές ενοχικές σκέψεις
• Επικοινωνούμε με το δάσκαλο ή το διευθυντή του σχολείου, περιγράφοντας το περιστατικό και αναζητώντας κοινό τρόπο δράσης. Επιδιώκουμε την ενημέρωση των γονέων του μαθητή-θύτη
• Αν τα περιστατικά συνεχίζονται δε διστάζουμε να ζητήσουμε βοήθεια από ειδικό

Ο σχολικός εκφοβισμός ήταν και είναι ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται έντονα στο σχολικό περιβάλλον. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού ή δικαιολόγησης, με σκέψεις όπως «Παιδία είναι, θα συμπεριφερθούν και βίαια». Στόχος μας είναι η άμεση επέμβαση. Με γνώμονες την επικοινωνία, την συνεργασία, την ενημέρωση και την αγάπη για τα παιδιά μπορούμε να συμβάλουμε στην πρόληψη και τον περιορισμό του φαινομένου, προστατεύοντας το σημερινό σχολείο και την κοινωνία του αύριο.